گلخانه به فضای محدودی گفته می‌شود که با قابلیت کنترل دما و سایر عوامل محیطی، شرایط مورد نیاز برای کاشت گل و گیاه در فصل‌های مختلف را فراهم می‌کند. به محلی که تمام اجزای گلخانه را در آن نصب می‌کنند، سازه گلخانه می‌گویند. نصب سازه گلخانه به واسطه مزایای فراوانی که در پرورش گل و گیاه و تولید محصول دارد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در این مقاله قصد داریم تا با معرفی انواع گلخانه و ارائه نکات مهم در نصب هر سازه گلخانه، شما را با اصول این کار آشنا سازیم. در ادامه‌ی مطلب ابتدا به معرفی گلخانه خواهیم پرداخت و سپس نکات مهم درباره هر نوع گلخانه را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
اهمیت سازه گلخانه
امروزه کشت گلخانهای به عنوان یک تکنولوژی جدید؛ یکی از مهم‌ترین و سود‌آورترین شاخه‌های علوم کشاورزی است. از جمله مزایای این روش کشت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- امکان تولید محصول در خارج از فصل رشد در فضای آزاد
- امکان کنترل عوامل محیطی از جمله دما، نور، رطوبت و کربن دی اکسید
- امکان تولید محصول در هر منطقه آب و هوایی
- محدود شدن بیماری‌ها و آفات گیاهی
- مصرف کمتر آب و بازدهی بالای تولید
- دوام محصول تولید شده پس از برداشت
- فروش محصول با قیمت بالاتر در خارج از فصل تولید
- کشت محصول به صورت مکرر و سرعت بالای کاشت و برداشت
- محافظت از محصول در برابر شرایط نامساعد مانند وزش شدید باد، طوفان، گرما و سرمای بیش از حد
معرفی انواع گلخانه
گلخانه‌ها را از نظر نوع محصول، کاربری، شکل ظاهری، سازه و پوشش به انواع مختلفی تقسیم می‌کنند.
تقسیم بندی انواع گلخانه برا اساس نوع محصول
- گلخانه های تولید سبزیجات و صیفی‌جات مانند (گوجه فرنگی، خیار، بادمجان، فلفل، هندوانه، ریحان و…)
- گلخانه های پرورش گل و گیاه زینتی با هدف تولید گل های شاخه بریده (مانند گل رز) و گل های آپارتمانی (مانند حُسن یوسف و کاکتوس ها)
- گلخانه های تولید قارچ خوراکی (مانند قارچ صدفی)
تقسیم بندی انواع گلخانه بر اساس نوع کاربری
گلخانه‌ها بر اساس نوع کاربری نیز انواع گوناگونی دارند. برای نصب سازه گلخانه باید انواع کاربری آن را به خوبی بشناسید تا بتوانید بهترین را انتخاب کنید.
گلخانه آموزشی
نصب سازه گلخانه آموزشی با هدف آموزش مراحل مختلف فرایند تولید محصول (کاشت، داشت، برداشت) و شیوه گلخانه داری به کارآموزان و دانشجویان انجام می‌شود.
- در گلخانه آموزشی باید فضای کافی بین ردیف های کشت وجود داشته باشد تا کارآموزان به راحتی بتوانند تردد کنند.
- از آنجایی که این گلخانه هدف آموزشی دارد مستلزم این است که کارآموز با شرایط واقعی رو به رو باشد، بنابرین باید کاملاً مطابق استانداردهای تجاری ساخته شود و مجهز به کلیه تجهیزات لازم باشد.
- تجهیزات گلخانه‌های آموزشی باید کمترین میزان سر و صدا را داشته باشند تا گلخانه، محیطی آرام و جذاب برای کاراموزان باشد.
- این گلخانه باید در تمام فصل‌ها قابل استفاده باشد. بنابراین در هنگام نصب سازه باید به این نکته توجه کرد که نوع پوشش نباید موقتی (پلی اتیلنی) باشد.
- بهترین پوشش برای ساخت گلخانه آموزشی، پوشش پلی کربنات و شیشه‌ای است که در مورد آن توضیح خواهیم داد.
گلخانه تحقیقاتی
این نوع گلخانه‌ها را با هدف تحقیق، اصلاح ساختار ژنتیکی، پیوند زدن، کشت بافت، تأثیر پارامترهای مختلف از جمله نور، دما، کربن دی اکسید، رطوبت، تهویه بر روی رشد و نمو گیاه، بررسی انواع آلودگی‌ها، بیماری‌ها و آفات گیاهی احداث می‌شود.
گلخانه‌های تحقیقاتی دارای ویژگی‌های زیر هستند:
- مجهز به سیستم اتوماسیون هستند.
- پوشش شیشه‌ای یا پلی کربنات دارند.
- معمولا روش کشت در این گلخانه‌ها از نوع هیدروپونیک است و روی سکو صورت می‌گیرد.
- باید پنجره های آن دارای توری ضد حشره باشد.
- بین پنجره و محل نصب آن نباید هیچ درز و شکافی وجود داشته باشد.
- هزینه تأسیس گلخانه‌های تحقیقاتی معمولا بسیار زیاد است.
گلخانه تفریحی و سرگرمی
این نوع گلخانه‌ها را در فضای باز خانه‌ها و باغچه‌ها نصب می‌کنند و گلدان‌ها و درختچه‌های زینتی در آن نگه‌داری می‌شود.
این گلخانه‌ها معمولا فضای کوچکی دارند. (البته گاهی فضای داخلی گلخانه ها را به عنوان محیطی برای استراحت یا پذیرایی به کار می‌برند که به مساحت بزرگتری نیاز است.)
زیبایی قالب‌های گلخانه‌های تفریحی و سرگرمی اهمیت ویژه‌ای دارد و معمولاً نوع سازه آنها از آهن گالوانیزه و پوشش آنها پلی کربنات یا شیشه است.
گلخانه تجارتی
نصب سازه گلخانه تجاری در کشاورزی و به لحاظ سود آوری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. اهداف و ویژگی‌های گلخانه های تجارتی به شرح زیر است:
- تولید محصول خارج از فصل و سودآوری بالا
- راندمان تولید بالا (با توجه به مصرف بهینه آب، بذر، کود و…)
- کاهش هزینه تولید در ازای مساحت کشت، نسبت به محیط غیر گلخانهای
- اشتغال‌زایی
- فراهم آوردن شرایط رقابت با حداقل ریسک در بازار
- تولید محصولات با مزایایی که در بخش اهمیت سازه گلخانه به آن پرداختیم.
- در گلخانه‌های تجارتی از روش کشت هیدروپونیک استفاده می‌شود.
- این گلخانه‌ها را معمولاً با مساحت حداقل ۵۰۰۰ متر مربع احداث می‌کنند. (برای مساحت های بالاتر از آن نیازمند کنترل بیشتر عوامل محیطی هستیم و باید هزینه بیشتری بپردازیم)
تقسیم بندی انواع گلخانه بر اساس شکل ظاهری
شکل ظاهری یکی دیگر از آیتم‌هایی است که گلخانه بر اساس آن تقسیم بندی می‌شود. این آیتم تأثیر مستقیمی بر نصب سازه گلخانه دارد. در ادامه به معرفی انواع آن خواهیم پرداخت:
گلخانه هایی که سقف شیروانی دارند
این گلخانه‌ها دارای سقفی هستند که از دو طرف زاویه دار است و اصطلاحاً شیروانی گفته می‌شود. در این گونه سقف‌ها به دلیل شیب تند، برف و باران به سمت ناودان سرازیر می‌شود و تعرق سقف داخلی گلخانه به سمت طرفین منتقل می‌شود.
یکی دیگر از مزایای این نوع سقف شکست اشعه نور به سمت داخل است و باعث استفاده از حداکثر تابش نور در گلخانه می‌شود.
نصب سازه گلخانه با سقف شیروانی معمولاً در مناطق بادخیز و مناطقی که بارش برف سالانه زیاد است صورت می‌گیرد.
معمولا در گلخانه‌هایی با سقف شیروانی از پوشش شیشه ای استفاده می‌کنند. چون ضریب عبور دهی نور و انتقال حرارت در شیشه نسبت به سایر پوشش ها بیشتر است. از طرفی در تمام فصول می‌توان از آن بهره برداری کرد.
اما در هنگام نصب سازه گلخانه با پوشش شیشه ای در این نوع گلخانه ها باید توجه داشت که این سازه سنگین و گران است.
می‌توان برای کاهش هزینه و وزن از پوشش های دوجداره پلی کربنات هم استفاده کرد.
گلخانه هایی که سقف قوسی دارند
مهم ترین مزیتی که سقف قوسی در سازه گلخانه دارد ایجاد فضا و حجم کافی است. که هر چقدر فضای گلخانه بزرگتر باشد، گردش هوا در آن بیشتر صورت می‌گیرد و برای عمل فتوسنتز، کربن دی اکسید به میزان کافی در اختیار گیاه قرار داده می‌شود.
از جمله مزایای دیگر سقف های قوسی به شرح زیر است:
- سطح تبادل حرارتی را کاهش می‌دهند.
- با اقلیم های مختلف سازگاری دارند.
- مصرف سوخت کاهش پیدا می‌کند.
- می‌توان در مساحت های بزرگ، این گلخانه ها را سقف قوسی نصب کرد.
- مونتاژ این سازه پیچ و مهره‌ای است که به این نوع مونتاژ پرتابل می‌گویند که نصب آن نیز آسان تر از روش های دیگر است.
این سازه‌ها سقف پلی اتیلنی دارند. از مزایای این نوع پوشش برای این سازه می‌توان اشاره کرد به هزینه کمتر نسبت به سقف شیروانی، تبادل حرارتی کم و دیگر مزایایی که در بخش پوشش پلی اتیلنی در مورد آن بحث خواهیم کرد. همچنین نصب این پوشش در سقف قوسی به راحتی و در حداقل زمان انجام می‌شود.
معایب نصب سازه گلخانه با سقف قوسی:
از آنجایی که پوشش این گلخانه ها حالت افقی دارد، برف و باران به درستی به سمت ناودان منتقل نمی‌شود. همچنین تعرق سقف داخلی گلخانه نیز در آن جا باقی می‌ماند و در نتیجه رطوبت داخل گلخانه را افزایش می‌دهد.
برای رفع این مشکل می‌توان از روش دو پوش کردن سقف یا تبدیل سقف قوسی به گنبدی استفاده کرد و یا با افزایش دادن دما، رطوبت داخلی گلخانه را کنترل کرد.
یکی از مهم ترین الزامات نصب گلخانه، ایجاد پنجره هایی برای تهویه هوا است که در کنترل دما و رطوبت اهمیت بالایی دارد. اما در گلخانه هایی که سقف قوسی دارند، نصب سیستم پنجره‌ای مشکل تر از شکل شیروانی است و تهویه هوا به مشکل برمی‌خورد.
گلخانه های سقف گنبدی
این شکل از سقف ها را می‌توان در گلخانه هایی نصب کرد که تونلی هستند و عرض های طولانی دارند و همانطور که در بخش قبل هم اشاره کردیم، مشکلات سقف قوسی با تبدیل به سقف گنبدی، در گلخانه ها رفع می‌شود.
تقسیم بندی انواع گلخانه بر اساس سازه
نوع دیگری از انواع تقسیم بندی، تقسیم بندی بر اساس سازه‌ها هستند. در این نوع، تقسیم بندی اسکلت بدنه گلخانه که بر نصب سازه گلخانه نیز بسیار اثرگذار است، صورت می‌گیرد:
گلخانه هایی که اسکلت چوبی دارند (یا سازه های سنتی)
اسکلت اصلی آنها چوبی است و ارتفاع کمی دارند. از آنجایی که ارتفاع این سازه ها حدود ۲ تا ۳ متر است، محیط داخلی مناسبی برای رشد گیاهان فراهم نمی‌آورد و میزان تهویه و سیستم گرمایی آن برای کشت بعضی محصولات کفایت نمی‌کند. بنابرین کارایی و بازدهی آن در مقایسه با گلخانه هایی که سازه مدرن دارند پایین تر است اما هزینه راه اندازی آن کمتر است. پوشش این گلخانه ها پلاستیکی است.
گلخانه هایی که اسکلت فلزی دارند (گلخانه های مدرن)
این سازه ها چارچوب فلزی دارند و دارای ارتفاع مناسبی هستند (بیش از ۵ متر) و بر خلاف گلخانه‌های چوبی، از سیستم گرمایشی و تهویه مناسبی برخوردار هستند و محیط خوبی برای رشد گیاه فراهم می‌شود. بنابرین کارایی بالاتری دارند. (نسبت به سازه های چوبی هم مساحت)
همچنین پوشش این گلخانه‌ها از جنس پلاستیک های ضد اشعه ماوراء بنفش است.
تقسیم بندی انواع گلخانه بر اساس پوشش
یکی از مهم‌ترین آیتم های نصب سازه گلخانه، پوشش آن است. پوشش گلخانه می‌تواند پلاستیکی، شیشه‌ای و پلی کربنات باشد.
گلخانه های پلاستیکی
بیشتر پوشش های پلاستیکی از نوع پلی اتیلن هستند. که معمولاً خصوصیت ضد ماوراء بنفش دارند و می‌توانند تا حدود ۳ سال دوام داشته باشند. برای کاهش هدر رفت دمای گلخانه، پوشش پلاستیکی را به مواد نگهدارنده اشعه فروسرخ آمیخته می‌کنند.
همچنین می‌توانند از جنس پلی وینل کلرید(P.V.C)، پلی وینل فلورید(P.V.F) و پلی استر باشند.
پوشش پلی وینل فلورید، دوام بیشتری نسبت به پلی اتیلن دارد (حدود ۱۰ سال). این پوشش از لحاظ هزینه و عبور نور مانند شیشه است.
یکی از مزیت های پوشش پلاستیکی، کاهش هزینه نسبت به گلخانه های شیشه‌ای است. و از آنجایی که سبک هستند نیاز به اسکلت سنگین ندارند.
در نصب سازه گلخانه های مدرن از دو لایه پلاستیک استفاده می‌شود که بین دو لایه هوای فشرده وجود دارد. لایه خارجی باید ضخیم تر از لایه داخلی باشد.
گلخانه هایی شیشه ای
کارایی بالا در مناطق سردسیر به دلیل توانایی بالا در عبور دادن نور و طول عمر و دوام بالا از جمله مزیت های گلخانه های شیشه ای است.
اما از آنجایی که شیشه سنگین است، سازه نیاز به اسکلت محکم‌تر دارد.
گلخانه‌های شیشه‌ای پرهزینه ترین گلخانه محسوب می‌شوند. هم مصرف سوخت در آن ها بالاست هم تهیه و نگه‌داری از آن نیازمند هزینه بیشتری است.
گلخانه هایی که پوشش پلی کربنات دارند.
ورق‌های پلی کربنات کارایی خوبی نسبت به شیشه و پلاستیک دارند. سبک تر و کم هزینه تر از پوشش‌های شیشه‌ای هستند و نسبت به پوشش پلاستیکی مقاوت بیشتری دارند.
یکی از مزایای این پوشش صرفه جویی در انرژی است. در زمستان گرمای داخل گلخانه پلی کربنات خارج نمی‌شود و کمترین هدر رفت انرژی را داریم و در تابستان هم پوشش پلی کربنات از ورود گرما به داخل گلخانه
جلوگیری می‌کند.
طرح گلخانه فائو ( FAO )
این سازمان، ویژگی هایی برای سازه گلخانه های پیش ساخته مطرح کرده که عبارتند از:
اسکلت سازه باید از جنس آهن گالوانیزه باشد و از طریق پیچ و مهره مونتاژ شوند.
با توجه به اینکه چه محصولی قرار است در گلخانه کشت شود، ارتفاع و عرض آن متفاوت است.
سازه باید مقاوم باشد. یعنی در برابر وزن برف تا ارتفاع ۸۰ سانتی متر و وزش باد تا ۱۲۰ کیلومتر در ساعت مقاومت داشته باشد.
هنگام نصب سازه گلخانه طرح فائو باید توجه داشت که سازه باید دارای قابلیت تهویه مناسب باشد. پنجره های جانبی در ارتفاع حدود ۵ متر در دو طرف گلخانه و سیستم فن در ابتدا و انتهای گلخانه و پنجره سقفی هم در روی رأس قوس، نصب و تعبیه شوند.
پوشش مناسب سازه، از جنس پلی اتیلن ضد ماوراء بنفش و ضد تعرق باشد. در مناطقی که سردسیر هستند و نور کمتری می‌تابد، پوشش پلی کربنات دوجداره باشد. بطوری که فاصله بین دو لایه ۸ میلی متر باشد.
بهتر است سازه به هم پیوسته و مربعی شکل باشد. یعنی تا حد امکان طول و عرض آن نزدیک به هم باشند تا انرژی و دمای بیشتری حفظ شود.
در نصب سازه گلخانه چطور دستگاه تهویه هوا را قرار دهیم؟
تهویه در گلخانه بسیار مهم است؛ که چرا که تأثیر مستقیمی بر سلامت گیاهان دارد. اگر تهویه مناسب نباشد، باید آمادگی روبرو شدن با هرگونه مشکلی از جمله بیمار شدن، پژمرده شدن و حتی مرگ گیاه را داشته باشیم که باعث بروز مشکلات جبران ناپذیری خواهد شد. اما می‌توان تنها با قرار دادن دستگاه تهویه هنگام نصب سازه گلخانه، گیاهان را از مرگ و بیماری نجات داد. با نصب پنجره های سقفی و افزایش کارایی پنجره‌های جانبی می‌توان به تهویه مناسبی دست پیدا کرد.
در آخر
در مطلب فوق به ارائه نکاتی درباره گلخانه و نصب سازه گلخانه پرداختیم. در طول این مطلب با ارائه انواع گلخانه و نکات مهم در نصب هر کدام، سعی داشتیم تا شما را با باید ها و نباید های نصب گلخانه آشنا سازیم. اگر قصد احداث گلخانهای را دارید که همگام با علم روز باشد و تمام نکات لازم در ساخت آن رعایت شده باشد، می‌توانید ساخت گلخانه را به متخصصان بازیار بسپارید.
